Sporen van een afgeschermde wereld

1 maart 2016 Petra Jorissen  KUNST

Annie vGemert3

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werkte Annie van Gemert als Z-verpleegkundige in Voorburg, een grote psychiatrische inrichting in het Brabantse Vught, geleid door religieuzen. Wat later ging zij naar de kunstacademie en ontwikkelde zich tot fotograaf. Haar speciale interesse: werelden die op het punt staan te verdwijnen. In 1989 legde ze de vergane glorie van Voorburg vast.

Het gesticht ontsticht
Voorburg was een soort dorp, bestaande uit verschillende gebouwen en grotendeels zelfvoorzienend. De omgang met psychiatrische patiënten – mannen en vrouwen strikt gescheiden, verstandelijk gehandicapten en mensen met psychiatrische problemen op een en dezelfde afdeling – en het massale karakter van de instelling maakten destijds grote indruk op haar.

Annie vGemert1Toen ze in 1989, nu met de blik van de fotograaf, weer in Voorburg kwam voor een reünie met oud-collega's, viel haar de schoonheid van het enorme hoofdgebouw, met zijn lange gangen, grote slaapzalen en isoleercellen op. Dat hoofdgebouw, in 1994 gesloopt, was ondertussen praktisch leeg, de vroegere bewoners verhuisd naar modernere gebouwen. Van Gemert mocht met de camera haar gang gaan. In een van de ruimtes trof ze een bordje met de tekst: 'Het gesticht ontsticht', dat ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van Voorburg gemaakt was voor een conferentie.

Dolgedraaide sloten
Het gebouw was intussen ontsticht, maar sporen van al die verdwenen levens waren er te over. De afgebladderde muren en plafonds, versleten vloeren, beschadigde deuren, gebroken ruiten, dolgedraaide sloten en afgesleten treden van de vele trappen naar de slaapzalen geven een indringend beeld van wat zich daar al die jaren afgespeeld moet hebben. Juist door hun kaalheid en het verval zie je hoe mooi het kloosterachtig hoofdgebouw geweest moet zijn.

In 2015 ging Van Gemert terug naar Voorburg, inmiddels Zorgpark Voorburg Vught (een locatie van Reinier van Arkel in ’s Hertogenbosch), om foto’s te maken van het gemoderniseerde Paviljoen Jozef en het voormalige Broederklooster-Revares-Klimop. De kamers in Sint Jozef doen niet onder voor interieurs in een eigentijds hotel, de moderne separeer in het voormalige broederklooster straalt, helaas, nog steeds intense treurigheid uit.

Annie vGemert2Alles was massaal
Naast veel stemmige zwart-witfoto’s staan er ook ervaringen in van een aantal oud-medewerkers. Joke Zwanikken-Leenders, tegenwoordig de moeder van de verwenzorg, begon in 1961 als leerling in Voorburg. Op haar knieën de naden van de oude vloeren schoonpeuteren met een aardappelmesje was een van haar eerste taken. 'Alles was massaal: grote afdelingen, lange, kale gangen met dichte deuren.'
Marcel Musters, film- en theateracteur, volgde er in 1977 de B-opleiding. Theater en psychiatrie gaan beiden over intermenselijk contact en analyseren stelt hij. 'Dat doe je in het werk als acteur en als verpleegkundige.' Het belangrijkste wat hij in Voorburg leerde: zich inleven in andere mensen.

'Sporen van een afgeschermde wereld' is uitgegeven in eigen beheer en kost € 39,95. Te bestellen via de boekhandel of via: contact [at] annievangemert.com

Alle foto's zijn uit 1989, van boven naar beneden: de mannensepareer, de gang aan de vrouwenkant en een slaapzaal aan de mannenkant.