Spreken vanuit eigen ervaring

26 maart 2018 • Nico de Louw en Michi Almer •  MULTILOOG

Umschlagfoto faceb verkleind website 300x220Ruim twintig jaar geleden werd de eerste Multiloog-bijeenkomst gehouden. Eind vorig jaar vond een jubileumsymposium plaats over de achtergronden van deze ogenschijnlijk simpele, maar verrassend inspirerende en leerzame werkwijze. Multiloog heeft raakvlakken met andere benaderingen die de ervaring van de cliënt centraal stellen bij het streven naar herstel. Cliënten, hulpverleners, naasten en wie verder wilde aanschuiven wisselden op basis van gelijkwaardigheid ervaringen uit. 

Betekenis Multiloog
Zo’n 90 mensen hadden zich bij Enik Recovery College in Utrecht verzameld. Onder hen veel oudgedienden uit de cliëntenbeweging en betrokken hulpverleners als Doortje Kal, Wouter van de Graaf, Detlef Petry uit Maastricht en SPV-er Kees Onderwater. De laatste is al zo’n veertig jaar actief binnen de Amsterdamse GGZ. Hij stond als preventiewerker bij RIAGG Oud West en Mentrum mede aan de wieg van dit project.

Initiatiefnemer Heinz Mölders start met een dialoog met een twaalftal mensen, uitgaande van de vraag wat Multiloog voor hen betekend heeft. Je kunt er zijn wie je bent. Denken in ziektebeelden en andere hokjes wordt doorbroken, wat helpt als je je – op eigen termen – wilt verbinden met de samenleving. In Multiloog wordt aan GGZ-cliënten, soms voor het eerst, met werkelijke interesse gevraagd: `Wat heb je beleefd?’ Ook familieleden kunnen hun verhaal kwijt. Het luisteren naar elkaars verhalen geeft nieuwe inzichten.

Herstel
Er volgt een terugblik op de start van Multiloog in Amsterdam. De samenwerking met de RIAGG sloeg een brug met de systeemwereld. Maar het systeem dreigt zulke initiatieven op te vreten en onschadelijk te maken. Multiloog zou vooral in de wijk een plek willen veroveren bij de reïntegratie van GGZ-cliënten, maar het blijft vechten om dit ‘herstelinstrument’ gefinancierd te krijgen.

Gepensioneerd psychiater Detlef Petry heeft in de Maastrichtse ggz-instelling Vijverdal veel te maken gehad met mensen die hij – ondanks het predicaat uitbehandeld – niet wilde opgeven. Multiloog is voor hem `een omgeving die zich goed leent om in een triadische benadering (hulpverleners, naasten en cliënt) mensen te helpen stap voor stap te ontdooien en weer mens te worden na jaren mishandeling in de psychiatrie.’

Theatermaakster Mariëtte Wildeboer en voormalig opbouwwerker Aart Dekker vertellen over bijzondere Multiloog-bijeenkomsten waar theater of beeldende kunst het gesprek op gang brengt. Madeleine Prinsen – vanwege psychoses in het hart van de herstelbeweging beland – omschrijft Multiloog als `helende ervaring waarin liefde en verbinding helpen. Juist niet door het kijken naar symptomen.’

UnknownVerbinding
Gerda Baerveldt, medewerkster van de Regenbooggroep in Amsterdam, vertelt hoe Multiloog haar in het kader van het toenmalige programma ‘Lokale versterking’ hielp een gesprek op gelijkwaardig niveau op gang te brengen tussen ambtenaren, stadsdeelpolitici en GGZ-cliënten. Tot dan toe ‘worlds apart’ .

Ook Utrechters komen aan het woord. Enik organiseert regelmatig een ‘jij en ik dialoog’, gericht op het bevorderen van verbeeldingskracht en het opnieuw vormen van een eigen mening. Tom van Wel, psycholoog bij Altrecht, wil de kloof tussen professionals en cliënten dichten door het onderlinge contact gelijkwaardiger te maken. Multiloog kan daar een goede rol in vervullen. Doortje Kal sluit het eerste deel van het programma af met dichtregels van de Afrikaanse dichter Ben Okri:

Vertellers zijn herinrichters
Van de aanvaarde werkelijkheid
Dromers van alternatieve geschiedenissen
Verstoorders van bedrieglijke slaap.

Daarna kunnen deelnemers kiezen uit de volgende workshops: Peersupported Open Dialogue; Kritische psychologie en Multiloog; en Gekkenwerk – HEE in de psychiatrie. Van de eerste twee wordt hieronder verslag gedaan.

Peersupported Open Dialogue
Ondergetekende Nico de Louw volgde de workshop Peersupported Open Dialogue (POD). Deze werd verzorgd door Martijn Kole, onlangs gecertificeerd om hiermee aan de slag te gaan na een intensieve opleiding in Engeland. POD wil ontwrichting van mensen en hun netwerken verhelpen in een bijzondere samenspraak – van begin tot eind een open dialoog – waaraan ook hulpverleners gelijkwaardig en ‘niet-wetend maar luisterend’ aan deelnemen. Mindfulness is een belangrijke component.

verbindingPOD richt zich primair op het bieden van goede crisiszorg, die binnen 24 uur start. Zoveel mogelijk bij mensen thuis, maar in elk geval flexibel qua plaats, tijd en inhoud. Crisis wordt bij POD opgevat als iets waarbij de luiken open gaan en dingen duidelijk kunnen worden die tot dan verborgen bleven. Uitgenodigd worden door de cliënt aangewezen naasten. Immers, psychische stress en crisis zijn niet puur individuele ervaringen, maar een aangelegenheid van het netwerk, aldus Martijn Kole.

Secundair richt POD zich op het veranderen van het systeem. POD opereert vanuit waarden waar iedereen bewust of onbewust behoefte aan heeft, namelijk gehoord en gezien worden. Deze waarden zouden zich moeten vertakken en nestelen in het netwerk en zo vanuit wederkerigheid en gelijkwaardigheid betekenis geven aan psychische stress.

Veelbelovend
Inmiddels maakt Martijn deel uit van een kleine, startende en gecertificeerde POD-praktijk met een SPV-er, een psychiater van Altrecht, een persoonlijk begeleider en een kwartiermaker van Lister. In de loop van het jaar zal de praktijk worden uitgebreid.

De POD-praktijken in Nederland worden gevolgd door de Herstel Ondersteunende Zorg-werkplaats van Phrenos (zie www.herstelondersteuning.nl). De resultaten van POD in Engeland zijn veelbelovend: mensen gebruiken minder medicatie, een flink percentage komt (weer) aan betaald werk, minder diagnoses schizofrenie en toegenomen vertrouwen in de GGZ.

Kritische psychologie
Michi Almer nam deel aan de workshop over kritische psychologie, de theoretische inspiratiebron van Multiloog. Ariane Brenssell, hoogleraar in het Duitse Wolfenbüttel en naar eigen zeggen activiste, feministe en kritisch psychologe, roept de aanwezigen op na te denken over de rol die de maatschappij speelt in de concrete problemen van mensen. `Wie daaraan voorbijgaat, kiest partij voor de bestaande machtsverhoudingen.’

Zij legt uit dat de kritische psychologie begrippen gebruikt die mensen in staat stelt zelf hun problemen te onderzoeken. `Het zijn begrippen van en voor ons, en geen begrippen om andere mensen mee in hokjes te duwen. De gangbare psychologie kijkt van buitenaf naar mensen. De studie psychologie is voornamelijk gebaseerd op natuurwetenschappelijke en statistische benaderingen. Onze benadering staat hier haaks op. Wij spreken niet over subjecten, maar willen het perspectief van de subjecten laten spreken. Het gaat erom in beeld te brengen hoe de mensen naar de wereld kijken en dit vervolgens tot het centrale onderwerp te maken. Daarmee wordt niemand buitengesloten,’ aldus Ariane Brenssell.

Tegenstrijdigheid
Heinz Mölders vertelt dat hij in Multiloog-gesprekken liever niet spreekt over oorzaken van klachten, maar probeert te zoeken naar de redenen die mensen hebben om zich bijvoorbeeld somber of angstig te voelen. Door naar redenen te vragen komt de wereld waarin we leven, met alle mogelijkheden en belemmeringen en de manier waarop we daarmee omgaan in beeld.

Ariane Brenssell vult aan dat de redenen gericht kunnen zijn op het zo goed mogelijk gebruik maken van de mogelijkheden die ons binnen de bestaande machtsverhoudingen ter beschikking staan, maar ook op het verruimen van die mogelijkheden. Het eerste ligt meer voor de hand, maar zorgt ook voor veel ellende omdat je, door in je denken en handelen binnen de kaders van de bestaande verhoudingen te blijven, die verhoudingen reproduceert en versterkt. Zo loop je het risico juist dat waar je last van hebt, te versterken en te reproduceren.

imagesMaatschappelijke context
Voorbeelden van deze strijdige redenen worden door het publiek aangedragen: Relatieproblemen die je uit de weg gaat met het gevolg dat de basis van je relatie smaller wordt. Ervaringsdeskundigen die zich voegen naar de huidige hulpverleningspraktijk en zo deel worden van het systeem dat ze eigenlijk willen veranderen. Ariane geeft nog het voorbeeld van de strijd van oorlogsveteranen die erkenning zochten voor hun oorlogstrauma’s. Uiteindelijk werd het posttraumatisch stress syndroom (PTSS) opgenomen in de DSM. Hoewel deze diagnose erkent dat geweld ernstige psychische gevolgen kan hebben, worden die gevolgen geïndividualiseerd en gepathologiseerd. Wie eraan lijdt is ziek en behoeft medische behandeling. De maatschappelijke context van het geweld verdwijnt zo uit beeld. 

Ziekmakend
In de praktijk blijkt het vaak lastig te beseffen hoe je opgenomen bent in de tegenstrijdigheden van de maatschappij en hoe die doorwerken in je persoonlijk leven. Woorden vinden voor eigen ervaringen is een eerste, belangrijke stap. Vervolgens zouden deze ervaringen in verband gebracht moeten worden met de wereld om ons heen. De toename van psychische klachten en het gebruik van psychofarmaca staan niet los van de verharding van de maatschappij, toenemende bestaansonzekerheid – denk aan flexwerk, moeite om fatsoenlijke woonruimte te vinden en toenemende concurrentie. Ze staan ook niet los van de dominante ideologie die ons wijsmaakt dat wie last van psychische klachten heeft, niet hard genoeg zijn best heeft gedaan. Tenzij hij of zij ziek is natuurlijk. Alleen als het ons lukt onze ervaringen niet alleen onder woorden te brengen, maar ze ook in verband te brengen met deze maatschappelijke realiteit, hebben we een kans ons van deze ziekmakende ideologie te bevrijden.

Lees hier artikel van Ariane Brenssell in Deviant 87 (2015) over haar visie op oorzaken en behandeling van trauma's.