Antipsychiatrie herleeft in film Unsane

14 mei 2018 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

De tijden van de antipsychiatrie lijken te herleven in de film Unsane van de Amerikaanse regisseur Steven Soderbergh. Nadat hij in zijn film Side Effects (2013) de farmaceutische industrie en het gebruik van antidepressiva onder de loep nam, moet nu de psychiatrie het ontgelden in Unsane. Een onvrijwillige opname, dwangmedicatie, fixeren, isoleren en zelfs elektroshock, het komt allemaal voorbij in deze film die begint als psychothriller en die eindigt als een uit de hand gelopen horrordrama.

Telefoonfilm
Steven Soderbergh is een veelfilmer, die sinds de jaren tachtig actief is in Hollywood. Hij werd beroemd met de film Sex, Lies and Videotape (1989) en leverde daarna elk jaar wel een nieuwe, interessante film af. Drama’s, komedies,  misdaad- of rampenfilms. Soderbergh experimenteerde met vele genres en zocht steeds naar nieuwe vormen. Zoals nu ook met Unsane, die eruit ziet als een oude B-film en die in zijn geheel is opgenomen met een iPhone 7. Een simpele ‘telefoonfilm’ dus, die desondanks eind februari wist door te dringen tot het competitieprogramma van het filmfestival van Berlijn.
De film werd voor een belangrijk deel opgenomen in het vorig jaar gesloten Summit Park Hospital in Pomona, NewYork. Een authentieke locatie, die in combinatie met het bewust vervreemdende camerawerk – met rare camerastandpunten, vertekeningen en dubbelbeelden – mede bepalend is voor de groezelige en beklemmende sfeer in de film. De hoofdrol wordt gespeeld door Claire Foy, bekend van haar glansrijke rol als koningin Elizabeth in de Engelse tv-serie The Crown. Nu speelt ze met veel gevoel voor drama en ditmaal zonder make-up de psychiatrische patiënte Sawyer Valentini.

Gestalkt
De film opent met beelden in blauwe tinten, een kleur die symbool staat voor de depressieve periode van de hoofdpersoon toen ze ‘in blue’ was, na het overlijden van haar vader. Ook later in de film komt die blauwe kleur nog een paar keer terug om een sfeer of stemming te benadrukken. Daarnaast probeert Soderbergh door zijn ongewone camerastandpunten de kijker te ontregelen, en voel je je persoonlijk aangesproken als hij zijn personages soms rechtstreeks in de camera laat praten. Zo waarschuwt Matt Damon in een klein rolletje als politieman ons voor het gevaar van de sociale media. De mobiele telefoon kan je ‘beste vijand’ worden als je wordt gestalkt.
Het probleem waar Sawyer mee worstelt is dat ze twee jaar lang is gestalkt door een man, wiens vader ze een tijdje verzorgd heeft in een hospicehuis. Dit verhaal wordt pas later in de film in flashbacks uit de doeken gedaan, maar het is de reden dat Sawyer zich in het begin van de film voor een oriënterend gesprek meldt in een psychiatrische kliniek. Hoewel ze ogenschijnlijk haar leven op orde heeft, voelt ze zich angstig en opgejaagd. Ze kan mentaal niet loskomen van de stalker en denkt hem steeds te zien. Dat blijkt wanneer ze met iemand vrijt en opeens het gezicht van de man ziet veranderen in dat van de stalker. Een hallucinatie die leidt tot een paniekaanval.

Potige verpleegster
Ze zoekt daarna hulp in het Highland Creek Behavioral Center, maar het gesprek in de kliniek pakt anders uit dan ze zich had voorgesteld. Zonder dat ze het merkt, heeft ze bij het invullen van de papieren getekend voor een 24-uursopname. Dat betekent in de praktijk dat direct de deur achter haar op slot gaat en ze zich moet onderwerpen aan het regime van de inrichting. En de potige verpleegster die haar onder handen neemt, blijkt net zo onvermurwbaar en rechtlijnig als Zuster Ratched voor Jack Nicholson in One Flew Over The Cuckoo’s Nest.
Wanneer Sawyer op een gegeven moment wordt lastiggevallen door een andere patiënt en daarop agressief reageert, wordt ze meteen fors aangepakt en platgespoten. Voor de psychiater die haar behandelt is het ‘geweldsincident’ een reden om haar opname direct met zeven dagen te verlengen omdat ze een gevaar is voor anderen. Maar van een andere patiënt hoort ze dat het de kliniek alleen te doen is om het incasseren van verzekeringsgeld. Zoals te verwachten – Soderbergh kent zijn klassiekers – wordt het van kwaad tot erger voor Sawyer. Helemaal wanneer opeens stalker David als verpleger opduikt in de kliniek. Eerst denkt ze nog dat ze hallucineert, maar hij blijkt onder een valse naam binnen te zijn gekomen.

Isoleercel
Ze zoekt hulp bij haar moeder om haar uit de kliniek te halen, maar juridisch blijkt ze kansloos en langzaam maar zeker krijgt David haar steeds meer in zijn macht. Hij weet het zo te manoeuvreren dat ze  uiteindelijk terechtkomt in een (blauwe) isoleercel in de kelder van de kliniek.
Het leidt tot een van de meest intrigerende scènes in de film, waarin Soderbergh de rollen omdraait en David nu in een slachtofferrol neerzet. De dader is zelf een slachtoffer: een zielenpoot die in zijn fantasie obsessief verliefd is op Sawyer en om haar te bezitten tot alles in staat is, maar die niet weet wat echte liefde is. Niet Sawyer, maar David is degene die volkomen gestoord is, zoals blijkt uit de finale van de film, waarin Soderbergh de film helaas uit zijn vingers laat glippen en er een potje pure horror van maakt.

Unsane. Steven Soderbergh, USA, 2018, 98 min. Sinds 3 mei in de bioscopen.