De kracht van radicale genuanceerdheid 

5 maart 2019 • Doortje Kal • SOCIAAL WERK

Tina Rahimy, lector ‘sociaal werk in een superdiverse stad’ aan de Hogeschool Rotterdam, levert stevige kritiek op de neiging om mensen in hokjes te plaatsen. Sociaal werk, stedelijkheid en superdiversiteit zijn thema’s die met relaties tussen mensen te maken hebben en om daar recht aan te doen neemt zij zich voor om tegen de norm in te spreken, schrijven en handelen. Haar doel is ‘het problematiseren van de ander’ te problematiseren. Doortje Kal was aanwezig bij haar openbare les en zag overeenkomsten met het door haar bepleitte kwartiermaken.

Verhalen uit de marges
De van oorsprong Iraanse Rahimi, dankt haar naam Tina aan de door haar moeder bewonderde Tina Turner. Zij kwam met haar ouders als vluchteling naar Nederland. Bij het aanvaarden van haar lectoraat spreekt zij de volgende woorden uit: “Ik voel me plichtschuldig aan de marges die ik enigszins heb achtergelaten nu ik lector ben en iemand die erbij hoort. Het dilemma van geprivilegieerd hier staan met een verleden daarginds kan niet weggenomen worden. Ik schrijf en spreek als eerbetoon aan die spanning. Daarbij richt ik me op verhalen die in afwachting zijn om verteld te worden. Ik schrijf omwille van de waarde van de verhalen uit de marges en wil recht doen aan hun gelaagdheid. Ik doe de uitnodiging een ander perspectief te kiezen dan het dominante, respectvol naar het onbelichte.” 

Rahimy serveert geen eenvoudige kost. Het helpt dat ze daar begrip voor vraagt. Ze zegt ronduit: ik geef geen heldere antwoorden. Haar inzet is duidelijk: “ik gun de wereld iets anders dan haar uitsluitingsvermogen.” En daar kent ze sociaal werkers een belangrijke rol in toe.   

Sociaal werk - het handelende individu 
Sociaal werk richt zich op mensen die door verschillende oorzaken onvoldoende of geen toegang hebben tot voorzieningen, middelen en macht. De manier waarop dat gebeurt, verschilt. Het is Rahimy een doorn in het oog dat de problemen maar al te vaak worden gezocht bij de mensen zelf. Sociaal werkers richten zich dan op het aanleren van vaardigheden die hun cliënten zouden missen en ze volgen daarbij protocollen en methodieken. Zij pogen bijvoorbeeld mensen met schulden te leren rondkomen van een paar honderd euro per maand. Al snel wordt vervolgens bij slachtoffers van armoede en uitsluiting gesproken over overbodige luxe en onrealistische verlangens en ontaardt de professionele bemoeienis met cliënten in disciplinering. 

Rahimy pleit voor een activistische benadering binnen sociaal werk. Daarmee sluit zij aan bij de internationale definitie van sociaal werk:
Social work is a practice-based profession and an academic discipline that promotes social change and development, social cohesion, and the empowerment and liberation of people. Principles of social justice, human rights, collective responsibility and respect for diversities are central to social work. Underpinned by theories of social work, social sciences, humanities and indigenous knowledges, social work engages people and structures to address life challenges and enhance wellbeing. 
 Natuurlijk kunnen sociaal werkers in hun eentje de wereld niet veranderen, maar zij hebben wel een belangrijke rol als het erom gaat onrechtvaardigheid aan te kaarten. Sociaal werkers  moeten beseffen dat hun professioneel handelen plaatsvindt in een wereld van ongelijkheid. Hier volstaat het niet gebruik te maken van de gegeven ruimte; sociaal handelen betekent stoutmoedig grenzen doorbreken om nieuwe ruimte te scheppen. 

Superdiversiteit - diversiteit binnen diversiteit
Aan de hand van het begrip superdiversiteit agendeert Rahimy de diversiteit die binnen diversiteit een rol speelt. In ons spreken over diversiteit moeten we de diversiteit zelf aan het woord laten. Zij doet een beroep op ons om kritisch te denken over categorieën die we hanteren. Het gaat niet om het nog verder verfijnen van een categorie, maar om het bekritiseren van de neiging de ander in een hok te plaatsen. Verschil staat altijd in relatie; het gaat altijd om een relationeel verschil. Een pleidooi voor verschil gaat om het verlangen om door de pijn van het verschil heen een (andere) relatie aan te gaan. 

Je kunt een ander nooit kennen: de ander is een verhaal waarvan je niet vooraf hebt bepaald hoe het verteld moet worden, maar dat je serieus neemt in zijn onvoorspelbaarheid. Dat is mijns inziens precies de kritiek op veel 'keukentafelgesprekken' die in het kader van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) worden gevoerd.  

Rahimy houdt hierbij een pleidooi voor bescheidenheid. Is iemands leven wel te beschrijven? Een mens is niet één verhaal maar een kluwen van verhalen met diverse beginnen en eindes; het is bij voorbaat al een intersubjectieve chaos van alle mensen die in iemands leven passeren. Elk verhaal is een tussenverhaal, dat zich niet laat vangen in schema’s en protocollen. Elk verhaal kent zijpaden die alleen vanuit het perspectief van een bepaalde, normatieve orde zijpaden lijken terwijl ze voor de verteller misschien het hoofdpad zijn. 

Net als binnen kwartiermaken  is voor Rahimy de Franse filosoof Derrida belangrijk waar hij spreekt over rechtvaardigheid en gastvrijheid als essentiële elementen van ethiek. Als een context ons vraagt te handelen is het onrechtvaardig om niet te handelen. De ander vraagt niet om protocollen, maar om geïnteresseerde betrokkenheid. 

Onderzoekende gemeenschap
Rahimy’s pleidooi voor bescheidenheid tegenover het verhaal van de ander heeft implicaties voor de manier waarop zij onderzoek wil doen: niet door als individueel onderzoeker anderen te gaan onderzoeken, maar door te streven naar onderzoekende gemeenschappen waar mensen elkaar uitnodigen om telkens weer na te denken over de manier waarop zij anderen in- en uitsluiten. Tijdens haar openbare les liet zij zich bijstaan door studenten sociaal werk die vanuit eigen ervaring met tekst en beeld hun visie gaven op stedelijke inclusie en uitsluiting. Hun presentaties waren indrukwekkend. En de aanwezigen kregen een indruk van hoe zulke onderzoekende gemeenschappen kunnen werken. 

Rahimy verzet zich keer op keer tegen simplificaties van de complexe sociale werkelijkheid. Daarmee maakt ze het zichzelf, haar studenten en haar lezers niet gemakkelijk. Maar ze formuleert prachtig en precies. Zinnen als deze: “Levensverhalen hebben verbeelding nodig, verbeelding dat het anders kan. Dat er individuen zijn die anders willen.” Of: Hoe maken we van imperfectie niet een vorm van gebrekkigheid die uitgesloten moet worden, maar een kracht vanwaaruit wij activerend  nadenken in elke handeling? 

We raden de geïnteresseerde lezer aan  de openbare les zelf te lezen of te bekijken en je te laten inspireren door Rahimys radicale genuanceerdheid.  

Tina Rahimy, Schillen van het verschil. Sociaal handelen midden in het stedelijk leven. zie hier
Video van de openbare les. zie hier
Zie ook Wmo gestript deel 11 kwartiermaken