Een inzichtgevende psychotherapie
13 juli 2019 • Marijke Alkemade • BOEKBESPREKING
De therapeut & Anna, een inzichtgevende psychotherapie, is het verhaal van een vrouw die vanwege psychische klachten naar een psychiater verwezen wordt voor een inzichtgevende behandeling. Een vrouw waar het ogenschijnlijk goed mee gaat. Ze is jong, mooi, intelligent en succesvol als kunstenaar. Toch voelt ze zich innerlijk leeg en zonder waarde.
Lezer als deelgenoot
Auteur Jaap Wijkstra beschrijft het therapeutisch proces aan de hand van een woordelijk verslag van de sessies. De lezer kan volgen wat er gebeurt, meedenken en meevoelen, zowel met de psychiater als met Anna. Op deze manier wordt die deelgenoot van wat zich afspeelt in de therapie.
De basisregels van deze vorm van therapie komen voorbij, zoals de strikte tijdsafspraak en de regel dat de therapeut en de cliënt ieder aan hun kant van de tafel blijven. Ook worden begrippen als afweer, overdracht en tegenoverdracht beschreven.
Therapeutische relatie
Interessant is de episode waarin de hoofdpersoon Anna suïcidaal gedrag gaat vertonen en voor haar eigen veiligheid moet worden opgenomen. De opname verbreekt de therapeutische relatie niet, maar vormt een fase in het proces.
Ik ben onder de indruk van de kracht en de schoonheid van het therapeutisch proces dat beschreven wordt. Anna leert om te gaan met de schade die zij in haar opvoeding heeft opgelopen, ze kan onder ogen zien hoe zij haar eigen kern heeft afgeschermd en leert stukje bij beetje meer zichzelf te worden door delen van zichzelf te integreren.
Aan het slot geeft Wijkstra een korte uitleg over het gedachtegoed en de begrippen die de grondslag vormen voor deze vorm van therapie.
Over de auteur
In een interview van Gerben van der Kraats, gepubliceerd op de website De jonge psychiater1, komen we meer te weten over de achtergrond en motieven van de schrijver. Jaap Wijkstra is psychiater met een lange staat van dienst. Hij heeft lang gewerkt in een academisch ziekenhuis en is gepromoveerd op het onderwerp psychotische depressies.
Wijkstra: “De psychiatrie zit momenteel in een identiteitscrisis. In de jaren 80 was de psychoanalyse op zijn retour en werd het biologisch denken overheersend. Ondanks de hoge verwachtingen en de ontwikkeling van nieuwe farmacotherapeutische behandelingen is er toch weinig vooruitgang geboekt in de behandeling van mensen met een psychiatrische aandoening.”
Wijkstra bepleit een herwaardering van inzichtgevende therapie als onderdeel van de behandeling.Het psychodynamisch denken geeft de psychiater ook een kader voor de dagelijkse praktijk. Het kan de psychiater helpen om te navigeren in het contact met zijn patiënt. Door bijvoorbeeld overdracht en tegenoverdracht te herkennen kan een psychiater het gedrag van zichzelf en de cliënt beter duiden en er soepeler mee omgaan.
Het neurobiologisch perspectief en het psychodynamische perspectief zijn verschillende niveaus om naar de complexe werkelijkheid te kijken. Wijkstra bepleit een behandelpraktijk waarvan de essentie is dat de psychiater het brein en de psyche met elkaar weet te verbinden zonder de een uit de ander te willen herleiden.
Paradox
In het medische model gaat het om het herstel van de normale situatie.
In het interactionele model van inzichtgevende psychotherapie gaat het niet primair om verandering, maar om toename van de innerlijke vrijheid via acceptatie van de realiteit op dat moment. Pas na rouw en acceptatie van het verleden met vaak tekorten en beperkingen, ontstaat er innerlijke ruimte om te kiezen. Bijvoorbeeld voor ander gedrag. Gedragsverandering is dan secundair aan het primaire doel van de therapie.
Jezelf niet kunnen accepteren is vaak een centraal probleem in de psychiatrie . Dat wordt in het medisch model overgeslagen, omdat patiënt en behandelaar zich direct gaan richten op het aanpassen aan de norm.
Brein en psyche
Hoewel De therapeut en Anna in eerste instantie een boek lijkt geschreven door een psychiater voor psychiaters (in opleiding), is het ook voor een breder publiek interessant en toegankelijk. Het maakt duidelijk hoe in de praktijk de biologische en de psychodynamische kant zich tot elkaar verhouden. Hopelijk is het een aanzet tot meer aandacht voor de inzichtgevende benadering en tot een integratie van beide benaderingen.
Zo’n langdurige therapie is niet voor iedereen weggelegd en misschien ook niet voor iedereen geschikt. Het andere uiterste, daar waar totaal geen rekening gehouden wordt met iemands levensverhaal en alleen de symptomen bestreden worden met medicatie, kom ik al te vaak tegen. De bedoeling van het boek kan ik zeer zeker onderschrijven: meer aandacht voor de hele mens met zijn persoonlijke geschiedenis. Hoe dit vorm kan krijgen binnen de huidige praktijk is nog de vraag. Hopelijk zet deze tendens zich door en gaan professionals in de psychiatrie weer de waarde inzien van een inzichtgevende behandeling waarin de mens niet alleen als een brein, maar ook als een psyche, gevormd door geschiedenis en interacties, gezien wordt.
Noot 1: www.dejongepsychiater.nl, Gerben van der Kraats, Interview met Jaap Wijkstra.
Jaap Wijkstra, De therapeut en Anna. Een inzichtgevende psychotherapie. 217 blz, € 22,--.
Te bestellen via de boekhandel.