Verliefd en autistisch

26 februari 2019• Henk Maurits • FILMRECENSIE

Vraag mensen naar een film over autisme en in negen van de tien gevallen noemen ze Rain Man. Een iconische film uit 1988, met een glansrol van Dustin Hoffman die in één keer het begrip ‘autisme’ op de kaart zette. Inmiddels zijn we dertig jaar verder en hebben we een nieuwe blikvanger die ons rondleidt in de binnenwereld van iemand met autisme. Mind My Mind, een Nederlandse animatiefilm van 30 minuten wint prijs na prijs op internationale filmfestivals en draait sinds januari met veel succes in de Nederlandse filmtheaters. 

10.000 Bezoekers
Begin februari werd de film Mind My Mind van animatiefilmer Floor Adams bekroond met een ‘Kristallen Film’. Een onderscheiding voor een film die in de bioscoop meer dan 10.000 bezoekers heeft getrokken. Geen aantal waar je Oscars mee wint, maar de film stond wel op de shortlist voor de Oscar voor Beste Korte Animatiefilm. Geen Oscar dus voor Mind My Mind, maar tienduizend bezoekers voor een film van een half uur over autisme is op zich heel uitzonderlijk.

 Floor Adams kreeg het idee  toen zij als docente animatiefilm een project deed met een groep intelligente autisten. Ze raakte gebiologeerd door een jongen die alles wist van het metrostelsel van Tokio, tot en met het aantal suïcides en suïcidepogingen aan toe, maar die niet wist hoe hij in het dagelijks leven dingen voor elkaar moest krijgen. Laat staan hoe je een relatie moet aangaan en onderhouden. Nadat ze zelf een kortstondige relatie had met een jongen, die naar later bleek Asperger had, zonder dat dat opviel, kwam ze op het idee denkbeeldig in het hoofd van iemand met autisme te kruipen en zichtbaar te maken wat daarbinnen gebeurt.

Oplossend mannetje
Zo ontstond het personage van Chris, die alles weet van jachtvliegtuigen, zelf modelvliegtuigjes bouwt en niets liever doet dan aanvallen bedenken met zijn ‘Stuka’s’ (oude oorlogsvliegtuigen van de Duitse Luftwaffe). Naast Chris bedacht de filmmaakster een ‘mannetje’ in het hoofd van Chris, dat in een parallelmontage als een soort alter ego zijn gedachten probeert te ordenen en te sturen. Een Wikipediamannetje dat oplossingen moet bedenken aan de hand van kattenbelletjes, hulpbriefjes en ‘scripts’, die deels uit het lange termijngeheugen – in de vorm van een bibliotheek – worden gehaald.

‘Normaal doen’
Het mannetje in de bovenkamer geeft hem aanwijzingen voor het dagelijks leven, drukt op knoppen die dingen in werking zetten of waarschuwt nadrukkelijk om iets niet te doen. Bijvoorbeeld praten over zijn modelvliegtuigjes, iets wat Chris het liefste doet, maar niet bepaald een onderwerp om een gesprek mee te beginnen bij een date. Net als ‘Rain Man’ heeft Chris een broer, die hem aanwijzingen geeft als ze samen naar een feestje gaan. Vooral om ‘normaal’ te doen en niet over vliegtuigjes te beginnen. Maar als broer Tim flirt met een meisje en haar zegt dat haar parfum zo lekker ruikt, komt Chris op de proppen met: ‘parfum verbergt je feromonen, die bepalen of iemand zich tot je aangetrokken voelt.‘

Gelukkig is er op het feestje ook een meisje dat wel aanhaakt bij de ‘feromonen’ en die een link legt met kameleons, die háár speciale belangstelling blijken te hebben. Ze werkt in een dierentuin en nodigt Chris uit voor een bezoek. Chris ontwikkelt vervolgens samen met zijn alter ego een ‘flirtscript’ dat succesvol uitpakt, tot het moment dat het op seks uitdraait en er regelrechte paniek ontstaat in de bovenkamer. Het commandocentrum in zijn hoofd raakt helemaal op hol. Alle alarmbellen beginnen tegelijk te rinkelen en in een hilarische scène bezwijkt de man aan de knoppen onder de velletjes papier met aanwijzingen.

Binnenwereld
Floor Adams is er in Mind My Mind op een zeer originele manier in geslaagd de innerlijke belevingswereld van haar hoofdpersoon zichtbaar te maken. Dat doet ze aan de hand van ingekleurde, eenvoudige, getekende animaties. Geen digitale Disney waarin tegenwoordig elk haartje beweegt, maar een hoofdpersoon met simpelweg een blokhoofd waarin soms alleen de oogjes bewegen. Maar de speelsheid waarmee alles is getekend en uitgevoerd is subliem. De scènes in de bovenkamer van Chris zorgen daarbij soms voor kolderieke situaties, wanneer zijn alter ego met behulp van diverse scripts en boeken, of simpelweg briefjes aan een waslijn of aan de muur oplossingen probeert te bedenken voor datgene wat Chris moet doen of zeggen.

Mind My Mind maakt invoelbaar hoe lastig het voor iemand met autisme is om bijvoorbeeld op een feestje te reageren op alle prikkels en signalen die binnenkomen. En vooral hoe moeilijk het is om contact te maken als je niet weet wat je moet zeggen en een mannetje in je hoofd steeds zegt om vooral niet over je hobby te beginnen, terwijl je daar het liefst over zou willen praten. In de film zien we stapsgewijs de ontwikkeling die Chris doormaakt op weg naar een relatie. De stappen die hij met vallen en opstaan zet, aangestuurd door zijn innerlijke stem en die uiteindelijk leiden tot een succesvol ‘relatiescript’, waarin je bijvoorbeeld de eerste stap zet door tegen iemand te zeggen: ‘Wat ruik je lekker.’

Aanvulling
Een prachtige, niet te missen, aanvulling op de film Mind My Mind is het gesprek dat Mathijs van Nieuwkerk in De Wereld Draait Door van 16 januari had over relaties en autisme. Aan tafel zaten filmmaakster Floor Adams en drie jonge ervaringsdeskundigen met autisme. Aan de hand van filmfragmenten uit Mind My Mind vertelden zij openhartig over hun persoonlijke ervaringen met de liefde. De film bleek voor alle drie heel herkenbaar te zijn. Het feestje in de film noemden zij een mooi voorbeeld van ‘overprikkeling’, waar mensen met autisme vaak last van hebben. Er gebeurt zoveel, dat je je niet kunt concentreren of focussen.

Het drietal herkende zichzelf op verschillende manieren in Chris, de hoofdpersoon in Mind My Mind. ‘Bijvoorbeeld dat hij leert van herhaling. Dat je gewoon herhaalt wat je eerder hebt meegemaakt of gedaan.’ Een van de mensen aan tafel vergeleek autisten met acteurs en actrices. ‘Wij hebben geleerd hoe je op situaties moet reageren. Desondanks is het moeilijk opereren in een wereld die ons elke dag verward en die we misschien nooit helemaal begrijpen.’

Mind My Mind. Regie: Floor Adams, Ned., 2019, 31 min., animatiefilm. Vanaf 16 januari 2020 te zien in de filmhuizen en tot 18 mei ook op www.Picl.nl.

De wereld draait door 16 januari 2020, item over de film Mind My Mind, met filmmaakster Floor Adams en drie ervaringsdeskundigen met autisme. Te zien op YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=q2b82PslQ88