Bang om gek te worden 

10 oktober 2021 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

Filmmaakster Antoinette Beumer heeft een zwak voor onderwerpen uit de psychiatrie. Dat zegt ze zelf naar aanleiding van haar nieuwste film “Mijn vader is een vliegtuig”, de openingsfilm van het Nederlands filmfestival 2021. Na eerdere films als “De gelukkige huisvrouw”, “In therapie” en “Jackie”, komt ook in “Mijn vader is een vliegtuig” de psychiatrie weer om de hoek kijken, al noemt ze de film zelf een psychologische thriller. 

Autobiografisch
“Mijn vader is een vliegtuig” is de verfilming van het boek dat Beumer in 2018 zelf schreef. Een persoonlijke debuutroman die goed werd ontvangen en die destijds verschillende prijzen kreeg. Ik heb het boek niet gelezen en kan dus niet beoordelen hoe autobiografisch de elementen in de film zijn, al noemt Beumer het zelf wel haar meest ‘eigen’ en persoonlijke film. Een film die, in haar eigen woorden, “onze universele angst op overerven van waanzin en gebreken belicht”. 

Dat klinkt bekend in de oren: de angst om gek te worden, bijvoorbeeld omdat dat voorkomt in de familie. In “Mijn vader is een vliegtuig” steekt die angst de kop op bij hoofdpersoon Eva (Elise Schaap). Haar vader Joost (Pierre Bokma) zit al ruim dertig jaar in een psychiatrische inrichting. En al die tijd heeft ze hem niet meer gezien. Haar moeder Willemien (Liz Snoijnk) maakt haar buurvrouw zelfs wijs dat hij allang overleden is, terwijl ze stiekem 1x per jaar bij hem op bezoek gaat, zonder dat iemand dat weet. 

Controle kwijt
Op een surpriseparty voor Eva zien we dat de relatie tussen moeder en dochter nogal afstandelijk is. Moeder Willemien leeft haar eigen leven en blijft in de film een schim op de achtergrond. De focus ligt volledig bij Eva, met overtuiging gespeeld door Elise Schaap, die naast haar rollen als comédienne ook met dramatische rollen uit de voeten kan, zoals ze laat zien in “Mijn vader is een vliegtuig”. 

Ze speelt een zelfstandige, succesvolle, zakenvrouw uit de reclamewereld. Gelukkig getrouwd, man, twee kinderen én een minnaar. Een vrouw die het gemaakt heeft en alles onder controle heeft. Totdat haar moeder overlijdt aan een hartstilstand en Eva opeens de greep op zichzelf kwijtraakt. Het verleden begint op te spelen in de vorm van nachtmerries en hallucinaties, waarin haar vader steeds opduikt.   

Uit de flash-backs van vroeger doemt een beeld op van een vrolijke vader die dol is op zijn dochter, haar adoreert, verwent en haar letterlijk en figuurlijk op handen draagt, wanneer hij als piloot weer terugkeert van een vliegreis. Maar gaandeweg trekt er een grauwsluier over de idyllische beelden van vroeger en wordt duidelijk dat er iets gebeurd is waardoor haar vader abrupt uit het leven van Eva is verdwenen. De suggestie van incest dringt zich als kijker al snel bij je op, maar wordt door de filmmaakster nergens expliciet gemaakt. De kijker mag het zelf invullen en er zijn eigen fantasie op loslaten. 

Paniekaanval
Intussen is Eva na een curieuze paniekaanval in het ziekenhuis terecht gekomen en begint het steeds meer te spoken in haar hoofd. Ze is bang dat ze – net als haar vader -  gek aan het worden is, en daarmee een gevaar voor haar kinderen. Maar haar partner wil daar niets van weten. Volgens hem is ze gewoon een beetje in de war; een ‘controlfreak’ die de controle kwijt is. 

Om weer greep te krijgen op haar leven trekt Eva zich even terug in het huis van haar moeder, waar een opdringerige buurvrouw haar vertelt wat voor geweldige vader zij had. Een aantrekkelijke man, die veel vrouwen en ook haar duidelijk niet onberoerd liet, maar die vooral gek was op zijn dochter, zoals ook blijkt uit de home-movies van vroeger.

In haar zoektocht naar het familiegeheim rond haar vader komt Eva in de psychiatrische instelling terecht waar haar vader zit. In de film wordt niet echt duidelijk waarom hij daar zit en waarom al dertig jaar, maar Eva schrikt zo van hem dat ze spontaan in haar broek plast als ze hem ziet. Waarbij je je wel kunt afvragen waarom ze in die dertig jaar als mondige dochter niet al eerder op zoek is gegaan naar die mysterieuze vader. Zo roept de film wel meer vragen op die onbeantwoord blijven. Met uitzondering van de rol van Eva zijn veel karakters  nauwelijks uitgewerkt en wordt de psychiatrie nogal eendimensionaal , stereotiep en afschrikwekkend neergezet. Bijvoorbeeld wanneer de vader van Eva in een restaurant onder de poep uit de wc terugkomt. Beeldvorming waar je niet echt vrolijk van wordt.

Confrontatie
“Mijn vader is een vliegtuig”  komt in een stroomversnelling als Eva bij haar moeder thuis een proces-verbaal over vader Joost vindt en het afdelingshoofd  in “paviljoen De Hoop”, waar haar vader zit, daarmee confronteert. Maar het afdelingshoofd stelt het belang van de patiënt voorop –  “ons belang is dat Joost stabiel blijft” -  en dus blijft het dossier over hem gesloten. Pas als Eva met vader Joost op stap gaat en hem op de locaties van vroeger stukje bij beetje confronteert met het verleden, vallen de puzzelstukjes langzaam maar zeker op hun plaats, al laat Beumer de kijker tot aan het einde toe in het ongewisse over de afloop van de film. 

‘Mijn vader is een vliegtuig’ lijkt daardoor op een vliegtocht, waarin de kijker zelf als co-piloot mag meesturen in de zoektocht naar de eindbestemming. 

Een film waarover ook na de landing nog lang valt na te denken. 

Mijn vader is een vliegtuig. Regie: Antoinette Beumer, Ned., 2020, 90 min., speelfilm. Openingsfilm Nederlands Filmfestival 2021. Te zien in de filmtheaters vanaf 30 september 2021.