PUINHOOP: Mijn moeder is een borderliner

22 oktober 2022 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

“Wat een kutzooi”, zijn de eerste woorden van filmmaker Allard Detiger als hij na een telefoontje van de politie de buitendeur van het huis van zijn moeder opent. Stapels post achter de deur, bergen kleding overal verspreid door het huis, een tafel vol medicijnen. Alles over en door elkaar, één grote puinhoop. Toepasselijker kan de titel van een film niet zijn, al slaat die niet alleen op de chaos in huis, maar meer nog op de puinhoop die Lineke Detiger van haar leven heeft gemaakt.

Meer dan tien jaar zat film- en televisiemaker Allard Detiger met de camera zijn moeder op de huid en componeerde een even verbijsterend als ontluisterend portret van een vrouw die haar hele leven in gevecht was met de wereld om haar heen. Gediagnosticeerd als borderliner is zij al vanaf haar jeugd in conflict met haar omgeving, die geen raad weet met haar onvoorspelbare, onredelijke en agressieve gedrag. Zorgverleners bellen geregeld met Allard dat het meer lukt met zijn moeder. De enige oplossing is “de psychiatrie”, maar daar heeft moeder absoluut geen oren naar.

Vooral Allard moet het in de film ontgelden want hij is niet alleen van kinds af aan moeders dierbaarste bezit, maar ook de schietschijf waarop ze haar pijlen richt als de dingen niet gaan zoals zij wil. Twee zoons kreeg ze, Mathijs en Allard, van wie Allard, de jongste, haar lieveling was. Een vader komen we in de film niet tegen en ook Mathijs speelt slechts een bijrol. Hij was de ruzies, agressie en toestanden thuis al snel zat en ‘vluchtte’ naar Amerika om niet meer terug te komen. En dus is Allard degene die de klappen moet opvangen en daar op een gegeven moment ook zelf het slachtoffer van wordt. Een kind van een ouder met psychiatrische problemen, dat zelf ook tijdelijk in de psychiatrie terecht komt.

Verwarring

Allard Detiger is er met zijn film “puinhoop” in geslaagd om een buitengewoon indringend beeld te schetsen van de mentale verwarring en genadeloze hulpeloosheid van zijn moeder. Van iemand die chronisch met zichzelf en haar omgeving in de clinch ligt als gevolg van haar psychisch lijden. Maar Puinhoop is ook een portret van de onmacht om zo iemand te helpen. Het onvermogen om de onredelijke verwijten en de agressie te beteugelen, anders dan met een berg medicijnen.

Detiger gaat terug naar een aantal mensen uit zijn verleden om samen herinneringen op te halen aan zijn moeder. Een oude vriend vertelt hoe supertrots en blij die moeder kon zijn als haar jongens goed presteerden op school of in de sport. Een beeld dat wordt bevestigd door Allards oude tenniscoach, die vertelt hoe fanatiek en prestatiegericht ze was. “Als jij had verloren, dan had ook zij verloren”. Volgens de sportcoach was Allard haar oogappel, die zin gaf aan haar leven. Maar dat ging zo ver, dat ze direct dreigde met zelfmoord, toen hij zei dat-ie op kamers wilde gaan wonen.

Het claimende gedrag van Allards moeder leidt ertoe dat ze om de haverklap aan de telefoon hangt. Ze heeft problemen met haar ogen en is bang blind te worden. De telefoontjes met zijn klagende, lamenterende, tierende moeder over wel of geen oogoperatie, vormen een soort rode draad in de film. De litanie van verwijten en verwensingen wordt afgewisseld met lieflijke 8mm ‘home movies’, die een heel andere moeder laten zien. “Op vakantie viel alle spanning weg en veranderde ze als een blad aan een boom.”

Ruzies

Detiger spaart zijn moeder niet in de film. We zijn getuige van hoogoplopende ruzies door de telefoon, maar tegelijk neemt hij zijn moeder in bescherming als hij weer eens moet opdraven omdat de hulpverlening het niet meer ziet zitten. Een sterk punt in de film is dat Detiger ook de focus op zichzelf en zijn eigen gedrag durft te leggen. Zijn drugsgebruik bijvoorbeeld en zijn, volgens twee therapeuten, soms puberale gedrag. Ook de symbiotische relatie met zijn moeder wordt genoemd en zelf worstelt hij met de vraag of-ie ook een “gekkie” is zoals zijn moeder en haar negatieve en pessimistische gedachten heeft overgenomen en in hoeverre hij die weer overdraagt op zijn eigen dochter.

Allards gevoelens komen ook geregeld voorbijdrijven in prachtig gesymboliseerde onderwaterscènes, die door de film heen zijn gemonteerd en die als verbindingselement en rustpunt fungeren. Te beginnen met een scène waarin de filmmaker naakt, in slow-motion het diepe induikt, op weg naar enkele dieptepunten in zijn leven - fraai in beeld gebracht in herkenbare metaforen - om aan het eind weer naar boven naar het licht toe te zwemmen. Poëtische slotbeelden die voor rust zorgen na de draaikolk van emoties en onrust waarin we anderhalf uur lang worden ondergedompeld.

PUINHOOP. Regie: Allard Detiger, Ned., 2022, 85 min., documentaire. Première op Nederlands Film Festival. Te zien in de filmtheaters vanaf 27 oktober 2022.