Zelfstandig wonen met 'bemoeizucht'

21 mei 2017 • Henk Maurits  FILMRECENSIE

Anne Jean Paul1Zelfstandig wonen en je eigen leven leiden is voor de meeste mensen de normaalste zaak van de wereld. Maar met een psychische of een verstandelijke beperking is dat niet altijd zo simpel en vanzelfsprekend. Dat blijkt uit het leven van Anne Pot (53) en Jean-Paul Vuillemin (53), twee mensen met een verstandelijke handicap die gaan samenwonen, maar voor wie mantelzorg onontbeerlijk lijkt. Broer Leendert Pot volgt in de film Anne & Jean-Paul het stel op de voet met de camera, zoals hij 27 jaar eerder al eens zijn zus portretteerde in de film Anne Anders.

Bijzondere familiefilm
Anne & Jean-Paul, onze wereld is een bijzondere familiefilm. Met in de hoofdrol Anne Pot, een vrouw met het syndroom van Down, die na haar jeugd in Nederland al een jaar of dertig in Frankrijk woont. Ze verhuisde op haar vijftiende met haar moeder en haar zus Meike naar Frankrijk. Daar maakte haar broer Leendert in 1989 een filmisch portret van haar. Een jonge vrouw die bij haar moeder woont, werkt op de sociale werkplaats en dol is op paardrijden.

Wat Anne’s leven bijzonder maakte, is dat haar moeder haar – tegen de gangbare opvattingen in – een zo normaal mogelijk leven wilde laten leiden. En dus ging Anne, ondanks een IQ van nog geen 60 (aldus de dokter), naar een gewone kleuterschool en Anne Andersdaarna naar een gewone lagere school waar ze meedraaide in het normale dagritme met leertaken aangepast aan haar eigen niveau. De juffen van toen hadden er geen moeite mee en ook zus Meike realiseerde zich nauwelijks dat haar zus ‘zwakzinnig’ was, zo blijkt uit de film Anne Anders (de foto links is uit die eerdere film).

Moederrol overgenomen
Toen de moeder van Anne in 2001 overleed, werd haar taak overgenomen door zus Meike. En daarmee stappen we van de film Anne Anders uit 1989 in de film Anne & Jean-Paul uit 2017. De moederrol ligt nu bij Meike, die als mantelzorgster haar zus begeleidt bij haar stappen door het leven. Op het moment dat de film begint staat Anne op het punt om, na een tijd zelfstandig te hebben gewoond, samen te gaan wonen met Jean-Paul, die ze kent van de sociale werkplaats. Samen zien we ze ’s morgens in het donker naar hun werk gaan.

Sinds de film uit 1989 lijkt er in de sociale werkplaats van nu nog maar weinig te zijn veranderd, of het moet het functioneringsgesprek zijn waarin voorman Patrick de vaardigheden van Anne benoemt, maar ook de stress die geregeld bij haar de kop opsteekt en waar diverse voorbeelden van in de film zijn terug te vinden. Leendert Pot zit er met zijn camera bovenop en door de vertrouwensrelatie met zijn zus krijgen we een open en intiem beeld van het fragiele zelfstandige leven van Anne en Jean-Paul. Samen rommelen ze zich door het leven en als het moeilijk wordt, is daar steeds de helpende hand van Meike, die vindt dat ze het duo ondanks hun zelfstandigheid toch ‘in de smiezen moet houden’.

Anne Jean Paul2Zonder bemoeizucht?
Een zin die kenmerkend is voor het leven van Anne en Jean-Paul. Weliswaar laat Jean-Paul weten dat ze het nu allemaal zelf doen en dat hun leven goed is zo, 'zonder bemoeizucht van begeleiders'. Maar de mantelzorg van zus Meike lijkt in hun dagelijkse bestaan toch onmisbaar. En dat realiseert Meike zich ook maar al te goed, zoals ze in een gesprek met broer Leendert laat blijken. Vandaar waarschijnlijk ook haar gesprek met Eric Sorbier van de Downsyndroom Vereniging, die werkt aan het realiseren van een geïntegreerde leefgemeenschap van mensen met en zonder handicap. Dan gaat het om zelfstandig wonen mét begeleiding (medisch en huishoudelijk).

Ongewis einde
Helaas laat Leendert Pot ons in het ongewisse of dit de toekomst van Anne en Jean-Paul gaat worden, zoals de film wel meer losse eindjes heeft. Zo brengt zus Meike een bezoek aan de Franse Provinciale Dienst voor Gehandicapten, die een uitkering voor Anne heeft geweigerd omdat ze, volgens hun zeggen, allerlei essentiële dingen zelf doet en kan. Maar met Meike komen we er niet goed achter hoe de bureaucratie werkt en ook niet waar Anne en Jean-Paul nou eigenlijk van leven. Ook had ik graag iets meer over de achtergrond van zus Meike willen weten en hoeveel tijd de ‘zelfstandigheid’ van Anne haar uiteindelijk kost.

Tegenover dat gemis aan feitelijke informatie staan soms prachtige intieme momenten van twee verliefde mensen met een beperking. Mensen die zichtbaar genieten van elkaar, die samen tortelen en tv kijken op de bank en die zich, net als in elke andere relatie, soms ook ergeren aan elkaar. Dan blijkt ook direct de kwetsbaarheid en de stressgevoeligheid bij Anne, die vragen oproept over het zelfstandig wonen op de lange termijn. Zonder zus of andere mantelzorger zal dat geen sinecure zijn, zo niet onmogelijk. Ofwel, deze film vraagt om een vervolg.

Anne & Jean-Paul, onze wereld. Leendert Pot, Ned. 2017, 82 min. Op 21 maart 2017 in première gegaan op Wereld Downsyndroomdag en daarna te zien in de filmhuizen.
Anne Anders. Leendert Pot, Ned. 1989, 53 min.
Beide films zijn on demand te zien via https://picl.nl